همه بر این باورند که ارتش پاکستان حسب دخالت در سیاست از قدیم، در این انتخابات هم به نفع نامزد مورد نظرش یعنی عمران خان تلاش خود رابه کار گرفته است. کمیسیون حقوق بشر پاکستان میگوید " تلاشهای جدی، تهاجمی و بیرحمانهای" برای دستکاری نتایج انتخابات وجود داشته است.
کمیسیون مستقل پاکستان این وضعیت را "هشدار دهنده علیه عبور این کشور به یک دموکراسی مؤثر" توصیف کرده است.
از هفتاد سال گذشته یعنی از سال ۱۳۲۶ خورشیدی (۱۹۴۷) که پاکستان توانست استقلال خود را از بریتانیا به دست آورد تاکنون که حکومت این کشور بین نهادهای نظامی و غیرنظامی دست به دست شده، برای دومین بار است که یک حکومت غیرنظامی توانسته است دوران خود را به پایان برساند. این موضوع میتواند به عنوان نقطه عطفی در تاریخ سیاسی پاکستان دیده شود.
شماری کمی از پاکستانیها به قدرت دموکراسی در این کشور خوشبین هستند. قبل از آغاز روند انتخابات تنش بین حزب مسلم لیگ، شاخه نواز و ارتش برجسته شد. مسلم لیگ (نواز) ادعا دارد که مورد سرکوب هدفمند دستگاه نظامی با همکاری قوه قضائیه قرار گرفته است. نواز شریف، نخستوزیر پیشین به اتهام داشتن املاک "غیرقانونی" به ده سال زندان محکوم شد. همچنین حدود ۱۷هزار عضو این حزب به اتهام زیرپا گذاشتن قوانین غیرمشخص انتخاباتی پروندهدار شدهاند.
تاریخچه کودتا و انتخابات در پاکستان
انتخابات پارلمانی در پاکستان تاریخی هفتاد ساله دارد یا بهتر است بگوییم تاریخی به اندازه عمر استقلال کشور پاکستان از هند در 14 اگست 1947 میلادی دارد. لیاقت علی خان به عنوان اولین نخست وزیر در سال 1947 سکان اجرایی کشور را برعهده گرفت. اما در سال 1958 ژنرال ایوب خان دست به اولین کودتا در کشور زد و از آن تاریخ حکومتهای نظامی شروع به کار کردند بعد از مرگ ایوب، ژنرال یحیی خان دومین حاکم نظامی کشور شد. یحیی خان ذوالفقار علی بوتو را ابتدا به عنوان معاون و کفیل ریاست جمهوری انتخاب کرد بوتو در یک انتخابات آزاد پارلمانی در سال 1971 به عنوان اولین نخست وزیر بعد از کودتا از طرف حزب مردم پاکستان(PPP) معرفی شد. پس از استقلال کشور بنگلادش از پاکستان و جنگ میان هند و پاکستان در سال1972مجدد بهانهای برای نظامیان بوجود آمد تا در سال 1977 سومین کودتای نظامی به رهبری ژنرال ضیاءالحق صورت گیرد بعد از کودتا بوتو به بهانه خیانت به کشور در دادگاه نظامی به اعدام محکوم شد و حکم اعدام آن در سال 1979 به اجرا درآمد. در سال 1987 ضیاءالحق درانفجار هواپیما کشته شد.
بعداز پیروزی حزب مردم در انتخابات پارلمانی سال 1988 بینظیر بوتو دختر ذوالفقار علی که از لندن برگشته بود به عنوان نخستوزیر انتخاب شد. در طول سالهای دهه نود میلادی چهار بار انتخابات پارلمانی پاکستان برگزار شد که دو بارخانم بینظیر بوتو و دوبار آقای نوازشریف دبیرکل حزب مسلم لیگ به نخستوزیری رسیدند.
در سال 1999 ژنرال مشرف چهارمین کودتای نظامی را انجام داد و نوازشریف را به جرم فساد مالی روانهی زندان کرد.
بعد از ترور بینظیر بوتو رهبر حزب مردم ژنرال مشرف در سال 2008 تن به انتخابات پارلمانی داد که در آن انتخابات مجدداً حزب مردم پاکستان به پیروزی رسید و آصف علی زرداری همسر نخستوزیر فقید بینظیر بوتو به عنوان رییسجمهور سوگند یاد کرد. دادگاه عالی ژنرال مشرف را به دلیل کودتا روانهی زندان کرد.
پس از پایان دورهی پنجسالهی پارلمانی، در سال 2013 حزب مسلملیگ نواز پیروز انتخابات شد و این حزب مجدد نواز شریف را به عنوان کفیل نخستوزیری معرفی کرد. البته در این انتخابات حزب تازه تأسیس جنبش انصاف به رهبری عمران خان کاپیتان سابق تیم کرکت پاکستان بعد از حزب حاکم آرای خوبی را کسب کرد و درضمن حزب مسلملیگ را به تقلب در انتخابات متهم کرد.
در انتخابات 25 جولای 2018 متفاوتتر از ادوار قبلی حزب جنبش انصاف عمران خان با 123 کرسی پارلمانی برای اولین بار پیروز بل منازع انتخابات شد و بهتبع آن این حزب آقای عمران خان را به عنوان کفیل نخستوزیری معرفی خواهد کرد.
سیستم انتخاب رئیسجمهور در پاکستان
رئیسجمهور پاکستان بهطور غیرمستقیم توسط هیاتی از احزاب پیشرو پاکستان انتخاب میشود. در انتخابات مجلس سنا، مجلس ملی و شوراهای استانی نیز شرکت دارند. هر انتخابکننده تعداد معینی حق رأی مختلف دارد. اصل کلی این است که تعداد کل آراء اعضای مجلس، برابر باشد با تعداد کل آراء اعضای قانونگذاران استانی. همچنین قانونگذاران استانهای بزرگتر، رأی بیشتری به نسبت استانهای کوچکتر دارند. محاسبه واقعی برای برآورد آرا توسط یک استان خاص و تعداد کرسیهای آن به نسبت جمعیت آن استان بستگی دارد، و رأی نهایی توسط تعدادی از قانونگذاران هیئت انتخابکنندگان رئیسجمهور محاسبه میشود. قانون اساسی پاکستان تأکید دارد که انتخابات ریاست جمهوری نباید شصت روز زودتر از موعد دوره ریاستجمهوری و نه بیش از سی روز قبل از پایان دوره ریاست جمهوری فعلی برگزار گردد.
انتخابات مجلس سنای پاکستان
این انتخابات در ۳ مارس ۲۰۱۸ برگزار شد. پس از انتخابات، حزب مسلملیگ به عنوان بزرگترین حزب انتخاب شد و در ادامه احزاب مردم و تحریک انصاف قرار گرفتند. نتایج این انتخابات به شدت تحت تأثیر مناقشات مربوط به خرید رأی قرار داشت بهطوریکه شاهد خاقان عباسی، نخستوزیر پاکستان و رهبر اپوزیسیون اصلی یعنی عمران خان تقاضای اصلاحات کردند. پیش از برگزاری این انتخابات نامزدهای حزب مسلملیگ مجبور شدند به خاطر حکم دادگاه عالی پاکستان به صورت مستقل شرکت کنند.
هر نامزد برنده در این انتخابات شش سال در سنا نماینده خواهد بود. این مجلس که در پاکستان «ایوان بالا» خوانده میشود، ۱۰۴ کرسی دارد و هر سه سال یک بار انتخاباتی برای نیمی از کرسیهای آن برگزار میشود. مجلس شورای پاکستان (پارلمان) مشتمل بر مجلس سنا و مجمع ملی (مجلس قانونگذاری) است.
مجلس سنا اختیارات زیادی دارد که مجمع ملی فاقد آنهاست که یکی از آنها تهیهی لوایح پارلمان و تبدیل آنها به قانون است. قانون اساسی اجازه انحلال مجلس سنا را نداده است.
هر کدام از چهار استان پاکستان چهارده سناتور در ایوان بالا دارند و هشت سناتور فارغ از جمعیت مناطق قبایلی این کشور، به قبایل تعلق دارند. سناتورهایی که در این انتخابات به سنا راه یافتند، شش سال در این سمت خواهند بود.
انتخابات مجالس فدرال و ایالتی
در این انتخابات پاکستانیها همزمان نمایندگان دو مجلس را انتخاب کردند؛ یکی مجلس ملی (فدرال) و دیگری مجالس ایالتی در استانهای پنجاب، سند، بلوچستان و خیبرپختونخوا.
آنطور که کمیسیون انتخابات پاکستان اعلام کرده بود بیش از ۱۱۸۰۰ نامزد برای دستیابی به ۸۴۹ کرسی در این انتخابات رقابت کردند.
در حدود ۳۴۵۰ نفر برای راهیابی به مجلس ملی این کشور که دارای ۳۴۲ کرسی است ثبتنام کرده بودند. ۲۷۲ عضو این مجلس به صورت مستقیم با رأی مردم انتخاب شدند. در کنار آن ۱۰ کرسی به اقلیتها و ۶۰ کرسی هم به زنها اختصاص داده شده بوده است.
همزمان در حدود ۸۴۰۰ نامزد دیگر در چهار ایالت برای دستیابی به ۵۷۷ کرسی مجالس ایالتی با هم رقابت کردند.
تعداد اعضای مجلس هر ایالت بر اساس جمعیت آن مشخص شده است. در هر ایالت نیز برای اقلیتها و زنها سهمیهای اختصاص داده شده است.
آنطور که رسانههای پاکستانی به نقل از کمیسیون انتخابات این کشور نوشتهاند در حدود ۱۰۶ میلیون نفر رایدهنده ثبت نام کردهاند. در میان آنها ۵۹.۲ میلیون نفر مرد و ۴۶.۷ میلون نفر دیگر زن بودند.
سطح تحصیلات کاندیداهای اصلی انتخابات
- عمران خان، رهبر حزب تحریک انصاف، دارای مدرک کاردانی است.
-بیلاوال بوتو زرداری، رئیس حزب مردم، کارشناسی ارشد در رشته علوم سیاسی از دانشگاه آکسفورد انگلستان دارد.
-شهباز شریف، سروزیر سابق ایالت پنجاب، رهبر حزب مسلملیگ (نواز) پاکستان، مدرک کارشناسی دارد
مریم نواز، دختر نواز شریف، مدرک فوق لیسانس در رشته زبان انگلیسی دارد.
ـ آصف علی زرداری، رئیس جمهور اسبق، نائب رئیس حزب مردم پاکستان، دیپلمه است-
مولانا فضل الرحمن، رهبر حزب جمعیت علمای اسلام، دارای مدرک تحصیلی دیپلم است-
سراجالحق، رهبر حزب جماعت اسلامی، مدرک کارشناسی ارشد دارد-
پرویز ختک، سروزیر سابق ایالت خیبرپختونخواه، دارای مدرک دیپلم است-
مصطفی کمال، رهبر حزب پاک سرزمین، دارای مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد است-
-شیخ رشید، رهبر حزب عوامی مسلملیگ، مدرک کارشناسی ارشد حقوق دارد.
بررسی دارایی کاندیداهای مطرح
ثاقب نثار، رئیس دادگاه عالی پاکستان در مسیر مبارزه با فساد اقتصادی در این کشور، هفتم ژوئیه، دستور بررسی اموال خارج از کشور ژنرال پرویز مشرف و آصف علی زرداری، روسای جمهوری پیشین این کشور را صادر و اعلام کرد: "جزئیات اموال سیاستمداران مطرح پاکستانی باید اعلام شود تا در صورتی که فساد اقتصادی آنان اثبات شد این اموال ضبط شود، برای ساخت سد و دیگر پروژههای کلان اقتصادی کافی است اموالی که از کشور خارج شدهاند را بازگردانیم تا هزینه بسیاری از این پروژهها تأمین شود.
البته سیاستمداران مشهور پاکستانی که بیشتر آنان مجوز ورود به رقابتهای انتخاباتی را از کمیسیون انتخابات دریافت کردهاند، نه تنها در داخل کشور دارای حسابهای بانکی سرسام آور و املاک فراوان هستند، بلکه در خارج از کشور، در برخی شهرهای کشورهای خارجی (دوبی - لندن – بانکوک- کوالالامپور و ...) دارای حسابهای بانکی، ملک، سهام، پروانه اقامت و تابعیت هستند.
در این راستا، اموال و داراییهای عمران خان، رئیس حزب تحریک انصاف (جنبش عدالت)، آصف علی زرداری، رئیس جمهوری سابق و سرپرست حزب مردم، مریم نواز، دختر نواز شریف، شهباز شریف، سروزیر پیشین ایالت پنجاب، مولانا فضل الرحمان، رئیس حزب جمعیت علمای اسلام شاخه فضل، شیخ رشید احمد، سیاستمدار مشهور راولپندی و فرزندان و اطرافیان درجه اول آنان، مورد سوال و بررسی قرار گرفت.
جزئیات اعلام شده از سوی کمیسیون نشان میدهد که برخی از فرزندان سیاستمداران پاکستانی از پدران خود ثروتمندتر هستند، ارزش داراییهای حمزه شهباز (فرزند شهباز شریف، برادرزاده نواز شریف) و بیلاوال زرداری شامل خانه، زمین و حسابهای بانکی بیشتر از پدرانشان است. به نقل از رسانههای پاکستان، عمران خان، قیمت اقامتگاه ویلایی خود در منطقه خوش آب و هوای اسلام آباد (بنی گالا ) که حدود ۸ هکتار است را ۱۵ میلیون روپیه اعلام کرد، در حالی که قیمت واقعی آن بیش از ۱۵۰ میلیون روپیه است. مریم نواز و بیلاوال زرداری، دست راست پدران سیاستمدارشان، در بسیاری از پروژهها و بازارهای اقتصادی داخلی و خارجی، سهام خریده و سرمایهگذاری کردهاند. آصف زردای، دومین ثروتمند بزرگ این کشور، ۳۰۰۰ هکتار زمین در بهترین مناطق شهرهای مختلف پاکستان دارد، میلیاردها روپیه صرف خرید سلاح و اسب کرده است. شش دستگاه خودروی ضد گلوله دارد که قیمت آنها میلیونها روپیه است و در فرانسه، امارات متحده عربی و انگلیس چندین ملک دارد.
احزاب مذهبی در انتخابات ۲۰۱۸
با بررسی تاریخچه فعالیت انتخاباتی احزاب سیاسی پاکستان، مشاهده میشود که طی سالهای اخیر تلاش گروههای مذهبی برای ورود به حوزه سیاست به شدت افزایش یافته است. این تلاشها پس از موفقیت نسبی حرکت مذهبیها در عقب راندن دولت پاکستان، وادار کردن «زاهد حامد»، وزیر سابق قانون پاکستان به استعفا ء بیش از موعد مقرر شد.
حزب "لبیک یا رسولالله"
طبق اعلام کمیته نظارت بر انتخابات پاکستان ۱۵۰ تن از اعضای حزب لبیک یا رسول در مناطق مختلف پاکستان به عنوان نامزد انتخاباتی احراز صلاحیت شده و میتوانند در انتخابات شرکت کنند. حزب مذکور در ایالت پنجاب بیش از ۱۰۰ نامزد انتخاباتی خواهد داشت که در صورت پیروزی میتوانند حاکمیت احزاب مذهبی را رقم بزنند.
ائتلاف بزرگ سه حزب مذهبی
از سوی دیگر سه حزب جمعیت علمای اسلام، جماعت اسلامی و تحریک اسلامی، نیز ائتلافی به نام "مجلس متحده عمل" تشکیل دادهاند که در بسیاری از نقاط پاکستان نامزد انتخاباتی خواهند داشت. این ائتلاف در ایالت پنجاب ۱۰۳ نامزد انتخاباتی دارد و میکوشد تا قدرت را در پارلمان پاکستان به دست بگیرد.
برخی دیگر از احزاب مذهبی مانند مجلس وحدت مسلمین نیز از احزاب سیاسی غیر مذهبی مانند حزب تحریک انصاف حمایت کردهاند، تلاش میکنند تا منافع طرفداران خود را تامین کنند.
تعداد زیاد نامزدهای احزاب مذهبی، وقتی محسوستر، میشود که بدانیم در ۲۴۸ منطقه انتخاباتی پاکستان، سه حزب برتر تاریخ پاکستان، حزب تحریک انصاف ۲۱۸ نامزد، حزب مردم ۲۲۵ نامزد و حزب مسلم لیگ (ن) ۱۹۳ نامزد انتخاباتی داشتند.
امنیت انتخابات
روز یکشنبه (۲۲ ژوییه) یکی از نامزدان انتخابات مجلس ایالتی پاکستان در حمله انتحاری در ایالت خیبرپختونخواه کشته شد. اکرامالله قندپور زمانی که به طرف یک گردهمایی تبلیغات انتخاباتی در دیره اسماعیلخان روان بوده، هدف حمله قرار گرفت. در حدود دو هفته گذشته این سومین نامزد انتخابات است که در حمله جنگجویان شورشی جان خود را از دست میدهد. در این حملات دستکم ۱۵۰ نفر کشته شدهاند.
تحریک طالبان پاکستان وگروه موسوم به دولت اسلامی(داعش) مسئولیت این حملات را به عهده گرفتهاند
ناامنی از چالشهای عمده انتخابات سراسری پارلمان پاکستان است.
وزارت دفاع پاکستان با درخواست کمیسیون انتخابات این کشور موافق کرد و قرار است ۳۵۰هزار نیروی ارتش امنیت انتخابات را به عهده بگیرند.
برخی گزارشها میگوید که وزارت دفاع تصمیم گرفته است سربازان ارتش، نیروهای هوایی و دریایی را که در دو سال گذشته بازنشسته شدهاند را برای امنیت انتخابات فرا بخواند. این نیروها در کنار ۴۵۰هزار سرباز پلیس وظیفه دارند که امنیت ۸۵هزار مرکز رأیگیری در ۵۳ حوزه را تأمین کنند.
انتخابات پاکستان همسایگان
نواز شریف ادعا کرده است که یکی از دلائل پیگیری پرونده اسناد پاناما و زیرذرهبین قرار گرفتناش از سوی ارتش، تلاش برای برقراری رابطه نزدیک با هند است. او در زمان نخستوزیریاش در سال ۲۰۱۴ دعوت نارندرا مودی، همتای هندیاش را پذیرفت و در مراسم تحلیف او شرکت کرد. با این حساب هند آرزو دارد که حزب مسلملیگ نواز برنده این انتخابات باشد تا تحریک انصاف پاکستان به رهبری عمرانخان که گفته میشود رابطهاش با ارتش خوب است
به نظر میرسد افغانستان نیز آرزوی مشابهی داشته باشد. در کابل باور به این است که استخبارات ارتش پاکستان جنگجویان و شورشیان مسلح در افغانستان را حمایت میکند؛ موضوعی که ارتش آنرا رد کرده است
برای دولت افغانستان بر سر کار آمدن حزب مسلملیگ نواز که باور دارد رهبرشان را ارتش به زندان انداخته، بهتر از برنده شدن تحریک انصاف پاکستان است
عمرانخان در آخرین سخنرانی انتخاباتیاش قبل از برگزاری انتخابات در شهر کراچی اعلام کرد که اگر قدرت را به دست بگیرد، نخواهد گذاشت که از خاک پاکستان علیه دیگر کشورها استفاده شود. آقای خان به موضوع همکاری پاکستان با امریکا در جنگ افغانستان اشاره کرده؛ موضوعی که بارها مورد انتقاد او قرار گرفته است.
چند سال پیش عمرانخان به حملات هوایی امریکا در پاکستان اعتراض کرد و برای مدتی راههای انتقال تجهیزات ناتو به افغانستان را با برگزاری تحصن در خیابان مسدود کرد
اگر نزدیکی عمرانخان با گروههای تندرو پاکستانی را نیز اضافه کنیم، با این حساب میتوان گفت که برسر کار آمدن تحریک انصاف پاکستان که رهبرش مقامهای ارتش را خوب توصیف میکند، برای افغانستان چندان خوشایند نخواهد بود. در اینصورت با در نظرداشت اوضاع فعلی، میتوان گفت که برنده شدن تحریک انصاف پاکستان حکومتی را در پی خواهد داشت که رابطه نزدیکی با نظامیان دارد. نظامیانی که دولت افغانستان از آنها دلخوشی ندارد.
نتیجهی انتخابات
ساعاتی پس از پایان انتخابات سراسری مجالس ملی و ایالتی پاکستان و شمارش آرای کاندیداها در حوزههای اخذ رای، جمعی از هواداران حزب تحریک انصاف پاکستان به رهبری عمران خان به خیابانها آمده و به شادی پرداختند
هواداران عمران خان و حزب تحریک انصاف با به راه انداختن کارناوالهای شادی در خیابانها، به شادی و پایکوبی پرداختند.
با پایان زمان رسمی برگزاری و اخذ رای در تمامی حوزههای انتخاباتی مجالس ملی و ایالتی پاکستان، شمارش آرای شهروندان در این حوزهها آغاز شد.
به نقل از منابع خبری محلی، کمیسیون انتخابات پاکستان (ECP) نتایج نهایی و رسمی انتخابات سراسری این کشور را پنجشنبه چهارم مردادماه اعلام کرد.
بر اساس نتایج غیررسمی انتخابات سراسری پاکستان حزب تحریک انصاف به رهبری 'عمران خان' در 125 منطقه، حزب مسلملیگ شاخه نواز شریف در 62 منطقه، حزب مردم به رهبری بلاول بوتو زرداری در 42 منطقه و نمایندگان مستقل در 22 منطقه حائز برتری نسبی شدند.
همچنین حزب مجلس متحده عمل متشکل از 'جمعیت علمای اسلام شاخه فضل، حزب جماعت اسلامی و حزب شیعه تحریک اسلامی' نیز 14 کرسی مجلس ملی را کسب کردند. همچنین درانتخابات مجالس ایالتی در ایالت پنجاب حزب مسلم لیگ نواز با 110 کرسی درمقابل 105 کرسی تحریک انصاف به پیروزی نسبی رسیده و در ایالت خیبرپختونخواه حزب تحریک انصاف 62 کرسی درمقابل جبهه اسلامی متحد عمل با12 کرسی میتواند تشکیل حکومت بدهد. در ایالت سند حزب مردم پاکستان 65 کرسی در مقابل 16 کرسی حزب تحریک انصاف به پیروزی رسیده است و در ایالت بلوچستان حزب ملیگرای بلوچستان با 10 کرسی در مقابل جبهه متحده عمل با 7 کرسی میتواند حکومت تشکیل بدهد.
اگرچه تاکنون نتایج رسمی و نهایی انتخابات پاکستان ازسوی کمیسیون انتخابات این کشور اعلام شده است و نتایج غیررسمی این رویداد از سوی رسانهها و شبکههای تلویزیونی اعلام شده است، سران احزاب عمده سیاسی این کشور از جمله حزب مسلملیگ نواز پاکستان، حزب مردم و جنبش متحده قومی پاکستان نتایج آن را رد کردهاند.
'شهباز شریف' رهبر حزب مسلملیگ شاخه نواز پاکستان نیز با انتشار پیام توئیتری این نتایج را 'غیرقابل تحمل و غیرقابل قبول' اعلام کرد.
همچنین 'مریم اورنگزیب' از دیگر اعضای حزب مسلملیگ شاخه نواز مدعی شده است که برخی نمایندگان این حزب که بر روند برگزاری انتخابات نظارت میکردند، از مراکز رای گیری اخراج شدهاند یا نتایج برخی حوزهها بدون حضور نماینده حزب آنان شمارش شده است.
البته تاکنون مسؤولان کمیسیون انتخابات پاکستان به این ادعاها واکنش یا پاسخی ندادهاند.
حدود ۳٤٥ نفر برای راهیابی به مجلس ملی این کشور که دارای ۳۴۲ کرسی است ثبتنام کردند، ۲۷۲ عضو این مجلس به صورت مستقیم انتخاب میشوند و ۱۰ کرسی به اقلیتها و ۶۰ کرسی نیز به زنان اختصاص داده شده است
همچنین، هشت هزار و ۴۰۰ نامزد دیگر در چهار ایالت پاکستان نیز برای دستیابی به ۵۷۷کرسی مجالس ایالتی با یکدیگر رقابت میکنند
هر حزب سیاسی که قرار است حاکمیت و قدرت را در پاکستان برای پنج سال آینده برعهده گیرد با چالش قابل توجهی از سوی رقبای سیاسی روبرو است. بدهی 90میلیارد دلاری خارجیٍ بحران آب، سوخت، برق و فساد اداری مهمترین چالشهای پیش روی حزب پیروز انتخابات است.
با توجه به نوع و ماهیت حاکمیت نظام و لحاظ رقابت اصلی بین سه حزب عمده و مطرح، میتوان ابراز کرد هر شخصیت سیاسی، جریان و حزبی که خود را با مدیریت و هدایت نظام (مسؤولان عالیرتبهی ارتش + مقامات امنیتی و اطلاعاتی + سرمایهداران داخلی + سرمایهگذاران خارجی) بتواند همسو کند و امتیازهای لازم را داد و ستاد نماید، پیروز انتخابات خواهد شد. البته در شرایط جاری، گویا عمران خان توانسته است بیش از دو رقیب دیگرش، با سران عوامل داخلی و خارجی تعامل برقرار کند، ولی مسلماً تحولات منطقهای و بینالمللی، تأثیر بسزایی در تغییر شرایط و موقعیت او میتواند داشته باشد.
نظرات